Is echografie altijd onschadelijk?

Een zeer veilige beeldvormende techniek

Echografie wordt gezien als een zeer veilige beeldvormende techniek.^1-5 Voor een echografist die alleen voeten en enkels bekijkt zoals ik lijkt er geen enkel vuiltje aan de lucht om met een echografiesysteem aandoeningen op te sporen. Zolang u vakbekwaam bent, de richtlijnen volgt en het ALARA-principe⁶ (as low as reasonably achievable) toepast kan iedereen die het leuk vindt met een echografiesysteem diagnostiek bedrijven. Of schuilen er toch gevaren die niet door iedereen gezien worden?

Soorten echo’s

Er zijn twee soorten echo’s: triage-echografie, gedefinieerd als symptoomgerichte echografie, en anderzijds target echografie, met als definitie echografie met een scherp omschreven, beperkte vraagstelling. Bij triage-echografie ligt een diagnostische taak bij de echografist, terwijl de patiënt nieuwsgierig meekijkt. Het meekijken van de patiënt werkt verhelderend als de aandoening in beeld gebracht kan worden in relatie met de klacht. De echografist vervult in deze voorlichtende taak een rol.

Triage-echografie

Echo is een heel sensitief medium: u ziet alles uitvergroot op uw scherm, een heel klein botsplintertje van 2 mm kan beeldvullend op het scherm verschijnen. Een scheurtje in een pees van slechts vier vezels kan lijken op een volledig gescheurde kabel. Bij het opsporen van de oorzaak van de klacht moet de echografist niet alleen een gedegen opleiding hebben genoten, maar ook opgeleid en ervaren zijn in het begrijpen van de waarde van de afwijkingen die u te zien krijgt met echografie in relatie met de klachten.

De blijdschap van de patiënt

Een patiënt die meekijkt op het echobeeld en een communicatieve echografist treft, kan blij zijn dat er 'iets gevonden wordt'. Eindelijk iemand die weet wat u mankeert! “Waarom hebben al die anderen dat nooit gezien of geweten?”, dat kan toch niet waar zijn dat u dit nou ziet terwijl er al zoveel dokters naar hebben gekeken?

Somatische oorzaak?

Passen de klachten van de patiënt wel bij wat de echografist gevonden heeft? Is er een goed vraaggesprek aan vooraf gegaan (anamnese) en is er een adequaat lichamelijk onderzoek gedaan? Kunt u zeker weten dat hetgeen gevonden is ook de oorzaak is van de klachten waarmee de patiënt naar de praktijk is gekomen? Of heeft de echografist een relatief klein defect gevonden en is de patiënt vooral blij dat er iets gevonden is wat zijn klachten zou kunnen verklaren?

Schadelijke gevolgen

Het tijdig stellen van een juiste diagnose is erg belangrijk, ook als klachten niet goed te verklaren zijn. De echografist moet in staat zijn de kleine afwijkingen die gezien worden te wegen op waarde. Bijvoorbeeld:

• Kan die verdikte pees verklaren dat iemand een rolstoel of krukken nodig heeft om zich te verplaatsen?
• Kan het gevonden botsplintertje verklaren dat de patiënt al 3 maanden in de ziektewet zit? Of spelen er processen waar de echografist geen zicht op heeft?

Een patiënt kan zelfs schade oplopen door complicaties ten gevolge van onnodige diagnostische procedures. En een patiënt kan psychische schade oplopen als door onnodig onderzoek zijn of haar somatische fixatie wordt versterkt (ziet u wel? ik wist toch dat ik iets mankeerde / ik ben toch niet gek?). Een communicatieve echografist kan een klein, onbelangrijk defect beschrijven, wat door de patiënt als catastrofaal wordt ervaren. Daardoor kan de patiënt een potentieel effectieve behandeling onthouden worden: er zijn evidencebased werkzame behandelingen voor pijnklachten die niet (of onvoldoende) verklaard kunnen worden, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT)^9;15.

Daarnaast zijn er de hoge kosten door gezondheidszorggebruik en arbeidsverzuim. In een Nederlandse studie bleken de gemiddelde jaarlijkse zorgkosten van patiënten met somatisch onvoldoende aangetoonde lichamelijke klachten (SOLK) 3123 euro, besteed aan medicatiegebruik, gemiddeld acht bezoeken aan somatisch specialisten en vijftien huisartsbezoeken¹⁶.

SOLK (somatisch onvoldoende aangetoonde lichamelijke klachten) en prevalentie

Stel de echografist weet niet dat de patiënt die hij of zij onderzoekt een SOLK^7-12 patiënt is? SOLK patiënten maken een substantieel deel uit van de patiëntenpopulatie die in de eerste lijn gezien worden^13;14. Die kans is dus groot. Veel patiënten die gebruik maken van een echografist zoeken die juist op omdat die ‘in het lichaam kan kijken’. De verwachtingen liggen er hoger. Ik vermoed ook dat een echografist SOLK patiënten aantrekt.

Conclusie

Het niet, of niet op tijd stellen van de diagnose SOLK kan schadelijke gevolgen hebben voor zowel patiënt als maatschappij. Een SOLK patiënt herkennen is niet de specialiteit van elke echografist, vaak is het onderzoek er niet op ingericht, waardoor schade door ondeskundige interpretatie van echobeelden op de loer ligt, vooral bij triage-echografie.

Ik pleit ervoor dat het herkennen van SOLK wordt geïntegreerd in de opleiding van echografisten, en dat bestaande echografisten die zich aangesproken voelen overwegen om een opscholing hiervoor te volgen.